Havayı Koklamak

Bir kokulu silgiyi kokladığımız zaman hemen ilkokul günlerindeki anılarımız canlanır, o günlerdeki arkadaşlarımız akla gelir ya da bir naftalin kokusunu duyumsadığımızda babaanne anneanne gardıropu gelir akla hemen ya da yakınlarınızdan birinin parfümünü fark ettiğinizde hemen akla o kişi gelir. Yani kokunun hafızamızla bir bağlantısı vardır ama nasıl? Çok basit, koku duyusu reseptörlerinin bulunduğu ve koku soğanı adını verdiğimiz bölge ile hafıza ile alakalı bölgenin (hippokampusun) birbirine çok yakın olmasından kaynaklanır. O koku geldiği an hipokampusle iletişime geçilir ve o koku ile alakalı anılar da hemen canlanıverir.

Koku duyusu canlıların yaşamına devam edebilmesi için çok önemlidir. Evrimsel sistemde incelediğimizde koku en eski duyusal sistemdir. Atalarımız yiyecek tatmayı onunla geliştirdi, eşlerini onunla buldu, düşmanların varlığını onunla fark etti. Koku beynin bilinçli, bilinç dışı, dürtüsel, duygusal bölgelerine doğrudan bağlanan tek duyudur. Diğer bütün duyular filtreden geçip beyinde ilgili bölgeye giderken koku herhangi bir filtreden geçmez. Yani koku talamusa uğramaz. Tüm duyular talamusda değerlendirilip beyne giderken koku duyusu nasıl talamusa uğramadan direkt yoluna devam eder bunu evrimsel tarihle açıklayabiliriz. Talamus ,evrimsel tarihte incelediğimizde, koku duyusundan daha sonra ortaya çıkmıştır.

Koku; hafızayı, arzuları, korkuları, yani duygu durumumuzu etkileyen temel etmenlerden biridir. Diyelim yolda yürüyorsunuz ve kanalizasyon boruları patlamış ve ortamda çok nahoş bir koku var. Hemen kaşlar çatılır, kan basıncı yükselir, kalp atım hızı artar yani vücutta istenmeyen durumlar meydana gelir. Çünkü kötü kokular duyduğumuzda hemen tehlikeli bir durumda olduğumuzu düşünür beynimiz ve birtakım sinyaller oluşturur. Koku sistemi der ki buradan çık. Belli bir süre sonra kokuya alışırız ama bu sinyallerin oluşmasını etkilemez. Örneğin içinde oturduğumuz ortamın kokusunu çok keskin olarak fark etmesek bile içinde bulunduğumuz ortamın kokusu; algılama kapasitemizi, öğrenme kapasitemizi, duygularınız kontrol edebilme kapasitenizi, geleceğe dair plan yapabilme kapasitenizi ciddi anlamda etkileyen bir faktör.

Birçok dini mabedde , Budist öğretide, Müslümanlıkta, Hristiyanlıkta vb. birçok kadim gelenekte tütsüler, esanslar, ferahlatıcı kokular bulunur. Bu durumunda sebepleri vardır elbette .İnsanlar o hoş kokunun içinde daha rahat konsantre olurlar, orada bir rahatlama hissederler ve kendilerini oraya ait hissetmeleri kolaylaşır.

Şirketler üzerimizde tam bir duygusal etki yaratabilmek için, yalnızca bizi logolara boğmak yerine, aynı anda burun deliklerimize koku püskürterek ve kulaklarımıza müzik nağmeleri ulaştırarak daha iyi sonuç alabileceklerini keşfediyorlar. Buna duygusal markalandırma deniyor.Bütün duyularımız arasında en önde gelen, en derinlere kök salan koku duyusudur. Bir şeyi kokladığımızda burnumuzdaki koku algılayıcıları duygularımızı, anılarımızı ve esenlik duygumuzu kontrol eden limbik sistemimizle dolaysız bir iletim hattı açar. Ve hemen o anda bir içgüdüsel tepki doğurur. Samsung’un New York’taki amiral gemisi elektronik mağazası baştan aşağı tatlı kavun kokar. Bu kokunun amacı, tüketicilere kendilerini Güney Denizi adalarındaymış gibi hissettirerek gevşetmektir. Böylece belki de fiyatları fazla düşünmeden direkt alabilecekleri düşünülmüştür.

Peki biz bu bilgiler ışığında koku duyusundan nasıl faydalanalım? Sizi konsantre edecek, hoşunuza gidecek kokuları zihinsel faaliyetin yoğun olduğu durumlarda yanınızda bulundurun. Eğer bir sınava hazırlanıyorsanız genellikle ders çalıştığınız ortamın kokusundan sürüp gitmeniz sınavda sizi bir hayli rahatlatacaktır. Bazı genel kokular ve bunların beyin üzerindeki etkileri saptanmıştır. Örneğin limon veya turunçgil kokuları beyin uyarımını sağlıyor ve daha keskin dikkat ve daha iyi öğrenme sağlıyor. Lavanta kokusu da uykuya dalmayı ve rahatlamayı sağlar. Bu tarz kokuları etrafımızda bulundurursak ve yaşadığımız yerin havasını temiz, kokusunu güzel tutacak önlemler alırsak kafamızın daha iyi çalışacağını söyleyebiliriz. Tabi ki bir koku sıktım, bir tütsü yaktım bir anda zihnim açıldı, hafızam kuvvetlendi gibi bir şey söz konusu değildir fakat zihnin optimal çalışması için koku çok önemli bir yere sahiptir.

Koku duyusu davranışlarımız üzerinde hiç düşünemediğimiz kadar derinlikli bir etkiye sahip olduğunu görmekteyiz.